Πέντε κοστούμια της πλούσιας συλλογής κουστουμιών του Εθνικού Θεάτρου έγιναν γραμματόσημα αλλά και το τεράστιο τεχνολογικό βήμα για τη διάσωσή και την προβολή της
Ήταν το 1861 όταν ξεκίνησε το σαγηνευτικό ταξίδι του το ελληνικό γραμματόσημο. Ένα ταξίδι με εκπληκτικές στάσεις στην τέχνη, τον ελληνικό πολιτισμό και τη μακραίωνη ιστορία μας με πρώτο σταθμό όπως θα ήταν αναμενόμενο, εκείνο της κεφαλής του Ερμή, του αγγελιοφόρου των Θεών της αρχαιότητας. Από φέτος το καλοκαίρι η αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων των Ελληνικών Ταχυδρομείων εμπλουτίζεται με τα «Κοστούμια του Θεάτρου», αποτελούμενη από πέντε γραμματόσημα που απεικονίζουν κοστούμια κορυφαίων δημιουργών από παραστάσεις – σταθμούς του Εθνικού Θεάτρου.
Τα πέντε κοστούμια που εμφανίζονται στη σειρά των ελληνικών γραμματοσήμων είναι δημιουργίες πέντε σημαντικών ενδυματολόγων: του Γιώργου Βακαλό, του Σπύρου Βασιλείου, της Ιωάννας Παπαντωνίου, του Αντώνη Φωκά και φυσικά του Διονύση Φωτόπουλου ή αλλιώς Φιλοκτήτης, Γκρούσα, Όμπερον, Θεατρίνος και Χορεύτρια.
Κάθε γραμματόσημο και ένα κοστούμι βγαλμένο από τον πλούτο του βεστιαρίου του Εθνικού Θεάτρου, που από το 1932 χρονιά ορόσημο για τη λειτουργία του, μεγάλοι συγγραφείς, σπουδαίοι σκηνοθέτες, διακεκριμένοι καλλιτέχνες, ηθοποιοί-μύθοι εργάστηκαν στην πρώτη σκηνή της χώρας γράφοντας τη σύγχρονη ιστορία του ελληνικού θεάτρου. Όλοι οι σημαντικοί ενδυματολόγοι της χώρας με πρώτο, τον μεγάλο δάσκαλο, Αντώνη Φωκά, συνεργάστηκαν με το Εθνικό Θέατρο στις παραστάσεις του.
Πρόθεσή ήταν να επιλεγούν ενδυματολόγοι που να αντιπροσωπεύουν διαφορετικές στάσεις και εποχές στο θέατρο. Ταυτόχρονα να είναι από παραστάσεις που να ανήκουν στο κλασσικό ρεπερτόριο του Εθνικού Θεάτρου.
Αυτή η νέα σειρά γραμματοσήμων, μας ταξιδεύει σε μεγάλους σταθμούς του ελληνικού θεάτρου, μια διαδρομή από το αρχαίο δράμα και το κοστούμι του Φιλοκτήτη του Διονύση Φωτόπουλου, που φορούσε ο Νίκος Κούρκουλος στην παράσταση του Διαγόρα Χρονόπουλου το 1991, στο κλασικό ρεπερτόριο και στο κοστούμι της Γκρούσας της Ιωάννας Παπαντωνίου, που φορούσε η Λυδία Κονιόρδου στον Κύκλο με την Κιμωλία τον οποίο σκηνοθέτησε ο Κώστας Τσιάνος (2005). Από το κοστούμι του Όμπερον του Σπύρου Βασιλείου, που φορούσε ο Θάνος Κωτσόπουλος στο Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας του Σαίξπηρ σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν (1952), στον Θεατρίνο του Αντώνη Φωκά από τον Άμλετ που σκηνοθέτησε ο Αλέξης Μινωτής και φορούσε ο Γιάννης Αποστολίδης (1955) και στο κοστούμι της Χορεύτριας που φιλοτέχνησε ο Γιώργος Βακαλό και φορούσε η Φλώρα Γεωργίου στον Αρχοντοχωριάτη του Μολιέρου που σκηνοθέτησε ο Σωκράτης Καραντινός (1952).
Χιλιάδες κοστούμια βρίσκονται σήμερα φυλαγμένα και διατηρημένα στο βεστιάριο του Εθνικού μαρτυρώντας την εικαστική γλώσσα, την καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία των δημιουργών τους, την ιστορία και την εξέλιξη του θεατρικού κοστουμιού, αλλά συνάμα και της τέχνης του θεάτρου. Κοστούμια σπάνιας ομορφιάς, έργα μιας τέχνης απαιτητικής, ένας θησαυρός τεκμηρίων της θεατρικής μας ιστορίας.
Τα γραμματόσημα συνοδεύονται από τους αντίστοιχους φακέλους αλλά και τις κάρτες.
Λίγα λόγια για τους 5 σπουδαίους Έλληνες δημιουργούς
Γιώργος Βακαλό (1902-1991)
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και παράλληλα με τη γυμνασιακή του εκπαίδευση, έκανε μαθήματα ζωγραφικής και μικρογραφίας με τον μινιατουρίστα ζωγράφο Λύσανδρο Πράσινο. Το 1928 πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει εικαστικές τέχνες (École des Arts Décoratifs, Académie de la Grande Chaumière, Académie Julien). Εντάχθηκε στην παρισινή ζωή, συμμετείχε σε εκθέσεις ζωγραφικής και σκηνογραφίας και συνεργάστηκε με θέατρα. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1940. Συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο, τη Λυρική Σκηνή, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και πολλούς θιάσους του ελεύθερου θεάτρου. Συνέχισε παράλληλα την εικαστική του εργασία συμμετέχοντας σε πολυάριθμες εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στα τέλη του 1949 συμμετείχε στην ίδρυση της καλλιτεχνικής ομάδας Στάθμη. Το 1958 με τη σύζυγό του Ελένη Βακαλό, τον Παναγιώτη Τέτση και τον Φραντζή Φραντζεσκάκη ίδρυσαν τη Σχολή Βακαλό, την πρώτη σχολή διακοσμητικής στην Ελλάδα.
Σπύρος Βασιλείου (1902-1985)
Γεννήθηκε στο Γαλαξίδι και σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Με τα σχέδιά του για τις τοιχογραφίες του Αγίου Διονυσίου του Αεροπαγίτη, κέρδισε το Μπενάκειο Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, με το οποίο ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ευρώπη. Κυρίως ζωγράφος, ήταν και αγιογράφος, χαράκτης, σκηνογράφος αλλά και συγγραφέας-κριτικός και δάσκαλος. Στα χρόνια της Κατοχής το χαρακτικό του έργο θα σημαδέψει την τέχνη της Αντίστασης. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος των ομάδων «Τέχνη» και «Σταθμός». Τα έργα του παρουσιάστηκαν σε πλήθος ατομικών εκθέσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίσης, έλαβε μέρος σε πολλές ομαδικές και πανελλήνιες εκθέσεις καθώς και στις Μπιενάλε της Βενετίας του 1934 και του 1964, της Αλεξάνδρειας το 1957 και του Σάο Πάολο το 1959. Τιμήθηκε με το βραβείο Γκούγκενχαϊμ και με τον Ταξιάρχη του Φοίνικα.
Η πλούσια θεατρική του δραστηριότητα ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του ’20.
Ιωάννα Παπαντωνίου (1936)
Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε σκηνογραφία και ενδυματολογία στο Wimbledon School of Art στο Λονδίνο. Η Παπαντωνίου είναι η πρώτη γυναίκα ενδυματολόγος της Επιδαύρου που έσπασε την έως τότε ανδρική παράδοση, με τον σχεδιασμό των κοστουμιών της παράστασης Ορέστης (1971) σε σκηνοθεσία του Σολομού με τον Νίκο Κούρκουλο στον ομώνυμο ρόλο.
Το 1974 ίδρυσε το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα (νυν Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου), με σκοπό την έρευνα, καταγραφή, μελέτη, διάσωση και διάδοση του νεότερου ελληνικού και παγκόσμιου πολιτισμού. Το 1989, η υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη ανέθεσε στο ΙΒΠ το Εθνικό Αρχείο Ενδυμασίας. Το 2003 η Ιωάννα Παπαντωνίου ίδρυσε την Ελληνική Εταιρεία Ενδυμασιολογίας. Έχει διδάξει στα τμήματα Θεάτρου των Πανεπιστημίων Πατρών και Αθηνών και έχει πλούσιο συγγραφικό έργο. Ανάμεσα στις διακρίσεις που έχει λάβει είναι το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1981), ο Χρυσός Σταυρός του Τάγματος του Φοίνικος (2000), το Lifetime Achievement Award της European Museum Academy (2013).
Αντώνης Φώκας (1889-1986)
Ενδυματολόγος, χάριν του οποίου επινοήθηκε ο όρος αυτός από τον Κωστή Μπαστιά, ορίζοντας το νέο επάγγελμα στο ελληνικό θέατρο. Σπούδασε οικονομικά στη Λωζάννη και χρημάτισε υπάλληλος της Λαϊκής Τράπεζας. Αυτοδίδακτος, με αλάνθαστη διαίσθηση και σπάνια καλλιέργεια, πρωτοεμφανίστηκε στο θέατρο ως ερασιτέχνης ηθοποιός. Πέρασε τη ζωή του ανάμεσα στα εργαστήρια του Εθνικού Θεάτρου –παρακολουθώντας τις μοδίστρες ή ράβοντας κι ο ίδιος– και στην αγορά –ψάχνοντας για καινούργια υλικά και υφάσματα, ανακαλύπτοντας τη σωστή φόρμα, συνδυάζοντας την υφή του υφάσματος με το ύφος του ρόλου και χρωματίζοντας τα υλικά του με φυτικές βαφές δικής του επινόησης. Το 1932 διορίστηκε μόνιμος ενδυματολόγος του Εθνικού Θεάτρου και δούλεψε αδιάκοπα έως τη συνταξιοδότησή του (1967) και συνέχισε με σποραδικές συνεργασίες έως το 1981.
Πρωτοπόρος, με εμπνεύστριά του την Εύα Σικελιανού, εκσυγχρόνισε και καθόρισε για πολλά χρόνια το ύφος της τραγικής σκευής, αναζωογονημένης με τα χρώματα της φύσης και το αίσθημα της νεοελληνικής λαογραφίας.
Για το έργο του τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών (1978).
Διονύσης Φωτόπουλος (1943)
Γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1943 και σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Εργάστηκε ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος, με έργο υψηλής στάθμης και διεθνή καριέρα. Από το 1966 έκανε κοστούμια για το θέατρο και τον κινηματογράφο, έχοντας βραβευτεί πολλές φορές σε ελληνικά και ξένα φεστιβάλ, σε διεθνείς εκθέσεις σκηνογραφίας και του έχει δοθεί ο τιμητικός τίτλος του Royal Designer for Industry of the Royal Society of Arts. Έχει καταθέσει και σημαντικό συγγραφικό έργο.
Τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η έρευνα για την αναβίωση του αρχαίου δράματος γι’ αυτό και δούλεψε για όλες τις σωζόμενες τραγωδίες, σε ορισμένες από αυτές περισσότερο από μια φορά.
Η πλούσια συλλογή κοστουμιών του Εθνικού Θεάτρου και ένα τεράστιο τεχνολογικό βήμα για τη διάσωσή και προβολή της
Χιλιάδες κοστούμια σπάνιας ομορφιάς βρίσκονται σήμερα φυλαγμένα και διατηρημένα στο βεστιάριο του Εθνικού, στο υπόγειο του κεντρικού κτιρίου του Εθνικού Θεάτρου επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου σε έναν χώρο 2500 τετραγωνικών. Κοστούμια και αξεσουάρ που πάνω στα σχέδια και τις υφές τους αποτυπώνεται η εικαστική γλώσσα, η καλλιτεχνική αρτιότητα των δημιουργών τους, αλλά και η ιστορία και η εξέλιξη του θεατρικού κοστουμιού, και της τέχνης του θεάτρου. Το κάθε κοστούμι φέρει την ιστορία του ζωντανεύοντας μεγάλες στιγμές της θεατρικής μας ιστορίας: μνημειώδεις παραστάσεις, μεγάλοι καλλιτέχνες, πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες από έργα του αρχαίου δράματος και του κλασικού ρεπερτορίου.
Το Βεστιάριο του Εθνικού Θεάτρου διαθέτει ένα μουσειακό θησαυρό. Μια ενδυματολογική εποποιία με δεκάδες σκηνογράφους-ενδυματολόγους. Κοστούμια σπάνιας ομορφιάς από μεγάλους δημιουργούς, σχεδιασμένα για σπουδαίους ηθοποιούς σε παραστάσεις σκηνοθετημένες από σημαντικούς σκηνοθέτες. Από τη μεγάλη συλλογή του Εθνικού Θεάτρου «μνημεία νεότερου πολιτισμού» κηρύχθηκαν για πρώτη φορά το 2014 περισσότερα από 750 ενδυματολογικά τεμάχια από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, τα οποία αφορούν κυρίως από την επανασύσταση του Εθνικού Θεάτρου μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70 ενώ ο αριθμός σήμερα ανέρχεται στα 1500 (με πιο πρόσφατη κήρυξη το 2018).
Στο πλαίσιο του προγράμματος «Δημιουργία, ανάδειξη και αξιοποίηση Ψηφιακού Πολιτιστικού Αποθέματος του Εθνικού Θεάτρου» που βρίσκεται ήδη υπό υλοποίηση, ένα μεγάλο μέρος της σημαντικής αυτής συλλογής των κοστουμιών (400 κοστούμια με τα συνοδευτικά τους) που έχουν κηρυχθεί ως «μνημεία νεότερου πολιτισμού») πρόκειται να ψηφιοποιηθεί με την αντίστοιχη τεκμηρίωση, όπως άλλωστε και ένα μεγάλο πλήθος ιστορικών φωτογραφιών, προγραμμάτων, φωτογραφιών, δημοσιευμάτων για τις παραστάσεις των ετών 2006-2020 που αντιστοιχούν σε 260 παραγωγές, σκηνών και χώρων του κτιρίου Τσίλλερ που θα προστεθεί στο ήδη πλούσιο υπάρχον ψηφιακό αρχείο. Εκπληκτική σημασία έχει και η ενσωμάτωση στο ψηφιακό αρχείο ενός ψηφιακού βοηθού, ένα έξυπνο διαλογικό σύστημα βασισμένο σε τεχνητή νοημοσύνη, που θα επιτρέπει στους επισκέπτες μέσα από ερωτήματα σε φυσική γλώσσα να λαμβάνουν πληροφορίες για τις θεατρικές παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου, ο οποίος θα ενσωματώνεται επιπλέον στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου καθώς και σε κοινωνικά δίκτυα με στόχο την προβολή και επικοινωνία σε πιο ευρύ κοινό.
Ταυτόχρονα θα αναπτυχθούν και δύο εφαρμογές εικονικών περιηγήσεων: η πρώτη είναι μια 3D εικονική περιήγηση στους χώρους και στις σκηνές του ιστορικού κτηρίου Τσίλλερ, μέσα από την οποία θα ζωντανεύουν σημαντικές παραστάσεις και θα προβάλλεται οπτικοακουστικό υλικό από το ψηφιακό αρχείο. Η δεύτερη εφαρμογή είναι μια 3D εικονική περιήγηση στην ιστορική συλλογή των θεατρικών κοστουμιών που θα υποστηρίζεται από ψηφιακή αφήγηση.